އިސްލާމީ އަންހެން ޝަޚްޞިއްޔަތު- ކޮސެމް ސުލްޠާން

ކޮސެމްއަކީ އިސްލާމީ ތާރީޚުގައި އެންމެ ކާމިޔާބު ވެރިކަމެއް ކުރި އުސްމާނީ ދައުލަތުގައި ފާހަގަ ކުރެވޭ ނުފޫޒުގަދަ އަންހެން ބޭފުޅެކެވެ. ބޮސްނިޔާއަށް އުފަން ކޮސެމް އަކީ ކުރިސްޓިއަން ފާދިރީއެއްގެ ދަރިއެކެވެ. 1604 ވަނަ އަހަރު އުމުރުން 14 ނުވަތަ 15 އަހަރުގައި އުސްމާނީ ދަރިކޮޅުގެ ބަޔަކު ކޮސެމް ރަހީނުކޮށް ކޮންސްޓަންޓިނޯޕަލްއަށް އަޅެއްގެ ގޮތުގައި ގެނެވުނެވެ. އަދި ތުރުކީގެ ރަސްގެފާނު އައްސުލްޠާން އަޙްމަދުގެ ޖާރިޔާއެެއްގެ ގޮތުގައި ރަސްގެފާނުގެ އަނބިންނާއި ޖާރިޔާއިން ތިއްބަވާ ގަނޑުވަރުގައި އުޅުއްވަން މަޖުބޫރު ވެވަޑައިގަތެވެ. އިމްޕީރިއަލް ހަރެމްއަށް ވަޑައިގަތުމާއެކު ދީނާއި، ދީނީ ޢިލްމާއި، ހިސާބާއި، އެމްބްރޮއިޑަރީއާއި، ލަވަކިޔުމާއި، މިއުޒިކާއި، އަދަބިއްޔާތު ދަސްކުރެއްވިއެވެ. އޭނާއަކީ އިސްކޮޅުން ދިގު، ރޫފަ ރަނގަޅު، އަދި ރީތި ހަމުގެ ކުލަ އަލި  ލޮލުގެ ކަޅި މުށިކުލައިގައިވާ ވަރަށް ރީތި ކުއްޖެކެވެ. އެކަމަނާގެ ރީތިކަމާއި ބުއްދިވެރިކަމުގެ ސަބަބުން 1605 ވަނަ އަހަރު އެކަމަނާ ވެގެން ދިޔައީ ރަސްގެފާނު އަޙްމަދުގެ  ގާނޫނީ އަނބިކަމަނާއަށެވެ.

އަޙްމަދުގެ ވެރިކަމުގެ ކުރީކޮޅު ކޮސެމް ޝަރަފުވެރިކަމަށް އައީ އިމްޕީރިއަލް ހަރެމްގެ ދަރަޖައަށް ގެނައި ސިލްސިލާ ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ޙަރަމްގެ މެނޭޖަރު ސާފިއްޔާ ސުލްޠާން 1604 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ މަހު ބާރުން މަހުރޫމްކޮށް މުސްކުޅި ގަނޑުވަރަށް ބަދަލުކުރުމާއި އޭގެ ޖެހިގެން އައި އަހަރުގެ ނޮވެމްބަރު މަހު އަޙްމަދުގެ މަންމަ އަދި ސުލްޠާން ހަންދާން ސުލްޠާން އަވަހާރަވިއެވެ. މި ދެ މަގާމު ހުސްވުމުން އިމްޕީރިއަލް ހަރެމް ހައިރާކީގެ އެންމެ މައްޗަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ފުރުސަތު ކޮސެމްއަށް ލިބިވަޑައިގަތެވެ.

ކޮސެމްއަށް ވެރިކަމުގެ ބާރުގެ ތެރެއަށް ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނީ 1612 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ ފުރަތަމަ ދަރިކަލުން މުރާދު އުފަންވެ ވަޑައިގަތުމުންނެވެ. އެދުވަސްވަރު ކޮސެމްގެ މަސައްކަތްތަކަކީ ފާހަގަ ކުރެވޭ މަސައްކަތްތަކެކެވެ. އެގޮތުން ޒަމާނުންފަށައިގެން އުސްމާނީ ދައުލަތުގައި އެއްބަނޑު އެއްބަފާ މީހުން ގަތުލުކުރުމަކީ އާންމު ކަމެކެވެ. އެއީ ސުލްޠާނުގެ ދަރިކަލުންގެ ތެރެއިން އެކަކު ތަޚުތަށް ވަޑައިގެންފި ނަމަ އަނެއް ދަރިފުޅު ގަތުލުކުރުމުގެެ ބިރުވެރި އާދަކާދައެއް އޮންނާތީއެވެ. ކޮސެމްގެ މި އަމަލު ހުއްޓުވީ  ދޮށީ ދަރިކަލުން އުސްމާނަށް ވެރިކަން ލިބި އޭނާގެ ދަރިކަލުން އަވަހާރަކޮށްލަފާނެކަމުގެ ބިރު ހީވާތީއެވެ.

އޭނާގެ ދަރިން ކަމަށްވާ މުރާދު، ސުލައިމާން، ކާސިމް އަދި އިބްރާހިމް މަރާލުމަށް މަޖުބޫރު ކުރާނެ ކަމުގެ ބިރު އޮތުމުން، އޭނާގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ކޮއްކޮ މުސްތަފާ މަރުގެ އަދަބު ނުދިނުމަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި އެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ވެރިކަމަށް ދެން ވަޑައިގެންނެވި ހަތަރު ރަސްގެފާނުގެ އަރިހުގައިވެސް ކޮސުމް ވެވަޑައިގަތީ ވަރަށް ނުފޫޒުގަދަ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އެހެންކަމުން ފަހުން ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި އަޙްމަދު 1، މުސްތަފާ 1، އުސްމާން ދެވަނަ، މުރާދު 4، އިބްރާހިމް އަދި މެހްމަދު 4 ގެ ވެރިކަމުގައި ނަސޭހަތާއި ލަފާއަރުވާ ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައި ކޮސެމް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. މީހުންގެ މެދުގައި އިންތިހާއަށް ލޯބި ހޯދާ އަދި ނަފުރަތުވާ އެތައްބައެއްވެސް އޭނާގެ ވިއެވެ. ސިޔާސީ ގޮތުން ނުހަނު ބާރުގަދަ ކޮސެމްއަކީ އެ ސަރަޙައްދުގެ ޚާރިޖީ އަދި ދާޚިލީ ސިޔާސަތަށް ނުފޫޒު ފޯރުއްވާ ވެރިކަމުގައި ބާރުގަދަ ބޭފުޅެކެވެ.

އޭގެ ފަހުން އައި އަހަރުތަކުގައި ސުލްޠާނުގެ މައްޗަށް ކޮސެމްގެ ނުފޫޒު އިތުރުވެ، އެކަމަނާ ސުލްޠާނުގެ  ލަފާދޭ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ހަރަކާތްތެރިވިއެވެ.  ކޮސެމް އަކީ ސުލްޠާނުގެ މައްޗަށް ބާރުގަދަ ބޭފުޅެއްކަމުން އެއީ ސިޔާސީގޮތުން ކޮންސްޓަންޓިނޯޕަލްގައި އެދުވަސްވަރު އުފެދުނު އެންމެ ބާރުގަދަ އެކެކެވެ.

22 ނޮވެމްބަރ 1617 ގައި ސުލްތާން އަހުމަދު އަވަހަށް އަވަހާރަވުމުން، ކޮސެމް އަކީ މުސްތަފާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތުމަށް ތާއީދުކުރި ފެކްޝަނެއްގެ ވެރިޔާއެވެ. މުސްތަފާ ސުލްޠާނަށް ވުމަށް އިސްކަން ދެއްވީ އޭނާގެ ދަރިންވެސް މުސްތަފާގެ ވެރިކަމުގައި ގަތުލު ނުކުރާނެކަން ޔަގީން ވާތީއެވެ.

މުސްތަފާއަކީ ތަޖުރިބާނެތް، ނިކަމެތި އަދި ނާޤާބިލު ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ މުޅި އުމުރު ހަރަމްގައި ހޭދަކުރައްވާފައިވާ ހަމައެކަނި ޚާދިމުންނާއި އަންހެނުންނަށް ދަސްކޮށްދެވޭނެ އެއްޗެއް ދަސްކުރައްވާފައިވާ ވެރިކަން ކުރައްވަން އެނގިވަޑައި ނުގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ. މުސްތަފާގެ ފަރާތުން މަރުގެ އަދަބު ލިބޭނެ ކަމުގެ ބިރު މެދުނުކެނޑި، ގަނޑުވަރުގެ ބައެއް އޮފިޝަލުންނަށް އައީ ލިބެމުންނެވެ. އަދި މުސްތަފާ މޮޔަވެފައިވާ ކަމުގެ ވާހަކަތައް ފެތުރާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތާ އެންމެ 96 ދުވަސް ފަހުން ބަޣާވާތަކުން ވެރިކަމުން ވަކިކުރުވިއެވެ.

ނަމަވެސް ދެވަނަ ފަހަރަށް އުސްމާން ވެރިކަމަށް ވަޑައިގަތެވެ. ސުލްތާންގެ ހައިސިއްޔަތުން އުސްމާން އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރެއްވި އަމަލަކީ މުސްތަފާއަށް ތާއީދުކުރާ ފަރާތްތަކުގެ އިތުރުން މުސްތަފާގެ ވެރިކަމަށް ވެރިކަން ކަށަވަރުކޮށް، އެމަނިކުފާނުގެ މައްޗަށް ވެރިކަން ކުރަން ރާވާފައިވާ މީހުންގެ ކިބައިން ވެރިކަން ނައްތާލުމެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ކޮސެމް އާއި އޭނާގެ ވަށައިގެންވާ މީހުން މުސްކުޅި ގަނޑުވަރަށް (އެސްކީ ސަރާއީ) ފޮނުވާލިއެވެ.

އުސްމާން ދެވަނަގެ ވެރިކަމުގައި ކޮސެމް އާއި އޭނާގެ 8 ދަރިން ވަޒަންވެރިވީ މުސްކުޅި ގަނޑުވަރުގައެވެ. ސިޔާސީ މަސައްކަތްތަކުން މުޅިން އެއްފަރާތް ކުރެވުނެވެ. މުސްތަފާގެ ދެވަނަ ދައުރަކީ އޭނާގެ ފުރަތަމަ ދައުރަށް ވުރެ ވެސް ބޮޑު މުސީބާތަކެވެ. ޖަނިސާރީންނާއި ބަޣާވާތް ފުރިހަމަކުރި އެހެން މީހުން އުސްމާން އަވަހާރަކޮށްލުމާ މެދު ވަރުގަދަ އިންޒާރެއް ދިނެވެ. އެހެންކަމުން ދަރިންގެ ވެރިކަން ހިމާޔަތް ކުރުމަށްޓަކައި އެކަންކަން ނައްތާލުމަށް ކޮންމެހެން މަސައްކަތްކުރަން ޖެހޭކަމަށް ކޮސެމް ގަބޫލުކުރިއެވެ.

މި ދުވަސްވަރު އަމިއްލަ މަގާމެއް ކަށަވަރު ކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި ކޮސެމް ވަނީ އަލްބޭނިއާގެ ހުސެއިން ޕާޝާގެ ގްރޭންޑް ވަޒީރުގެ މަގާމު ކަށަވަރުކޮށް، ޤާތިލުންނާ ދެކޮޅަށް ހަލުވިކަމާއެކު ހަރަކާތްތެރިވާނެ ކަމަށް ވައުދުވެ، ވައްތަރެއްގެ އިސްލާހީ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ކާމިޔާބުކަމާއެކު މަސައްކަތް ކޮށްފައެވެ. އެކަމަކު ހުސެއިން ޕާޝާ އެ ހާލަތު ބޭނުންކުރީ ހަމައެކަނި އޭނާގެ އަމިއްލަ ފައިދާއަށްޓަކައި، އުސްމާންގެ ވެރިކަން ފަނާކުރުމުގެ ޒިންމާ އުފުލަން ޖެހޭ މީހުންނަށް އަދަބު ދިނުމާއި، އޭނާގެ އަމިއްލަ ފައިދާއަށްޓަކައި ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާއަށް ވަދެގަތުމުގެ ބަހަނާގައެވެ.

މުސްތަފާގެ ދެވަނަ ވެރިކަން ނިމުނު މަސްތަކުގައި އުސްމާނުގެ ވެރިކަން ނައްތާލުމުގައި ބައިވެރިވި އެންމެން ކޮސެމްގެ ދަރިން ހިމެނޭ ގޮތަށް އަވަހާރަކޮށްލާނެކަމުގެ އަމުރު ލިބިވަޑައިގަތެވެ. ނަމަވެސް ކޮސެމްއަކީ ނުފޫޒުގަދަ ބޭފުޅެއްކަމުން ކޮސެމްވަނީ އޭނާގެ ދަރިފުޅު މުރާދު ސުލްތާންގެ މަގާމަށް އިސްކުރިއެވެ.

އެކަމަނާ އަނެއްކާވެސް ސިޔާސީ މައިދާނަށް އާދެވުނީ 10 ސެޕްޓެމްބަރ 1623 ގައި މުރާދު އަށާރަވަނަގެ މަގާމުގައި ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތުމުންނެވެ. މި ދަރިކަލަކީ ކުޑަކުއްޖަކަށް ވާތީ، 10 ސެޕްޓެމްބަރ 1623 ކޮސެމްއަކީ ޞައްޙަ ސުލްޠާނެއްގެ ގޮތުގައި މުޚާޠަބު ކުރެވުނެވެ.

އެދުވަސްވަރު ކޮސެމް ވަނީ އޭނާގެ ދަރިފުޅު މުރާދު މެދުވެރިކޮށް އެ ސަރަހައްދުގައި ފައިދާހުރި ވެރިކަމެއް ހިންގައި، ފަރުދާއެއްގެ ފަހަތުން ކައުންސިލްގެ ސެޝަންތަކުގައި ބައިވެރިވެ، ވެރިކަން ހިންގުމުގެ ތެރެއަށް ރަނގަޅަށް ބާރުފޯރުވާފައެވެ. ސިޔާސީ ބޭފުޅުން އައްޔަންކުރުމާއި ދައުލަތުގެ ހިންގުން ބަލަހައްޓަވައިދެއްވުމާ ހަވާލުވެ ހުންނެވި އިރު، އެކަމުގެ ސަބަބުން ދައުލަތުގެ ވެރިންނާއި ފަނޑިޔާރުންނާއި ކޯޓުގެ އެހެން ބޭފުޅުންނާ ގުޅުން ޤާއިމުކުރުމުގެ ފުރުޞަތު އެކަމަނާއަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ވެރިކަމުގެ ފުރަތަމަ އަހަރުތަކަކީ ހަލަބޮލިކަމާއި ނުތަނަވަސްކަން އުފެދުނު އަހަރުތަކެކެވެ. އެކަން ފެށުނީ 1624 ވަނަ އަހަރު ސަފާވީ ދައުލަތުން އިރާގުގެ ބޮޑު ބައަކާއި ބަޣްދާދު ހިފައި އުސްމާނީން ސަފާވީންނާއެކު 16 އަހަރު ދުވަހުގެ ހަމަނުޖެހުމަކަށް ދިޔުމުންނެވެ. ސިލްސިލާ ބަޣާވާތްތަކާއި، ހަމަނުޖެހުންތައް އިންތިހާއަށް އުފެދުނެވެ.  އަދި އުސްމާނީ ސަރުކާރުގެ ތެރެއިން މިނިވަންކަމުގެ ހަރަކާތްތައް ހިންގިއެވެ.

1640 ގެ އަހަރުތަކުގައި އުސްމާނީ ސަރުކާރާއި ރިޕަބްލިކް އޮފް ވެނިސްއާ ދެމެދު އުފެދުނު ފިތުނަތައް އިތުރުވަމުން ދިޔައެވެ. ވެނީސިއާގެ ކޮންޓްރޯލް އޮންނަ ކްރީޓް ޖަޒީރާއަށް ކަނޑުގެ ސިފައިންގެ ހަމަލާއެއް ދިނުމަށް އިބްރާހީމްއަށް ޕްރެޝަރު ކުރުމުން އެކަމަނާ އާއި އެކަމަނާގެ އެކުވެރިންގެ މައްޗަށް އެކަން ތުހުމަތު ކުރެވުނެވެ. އޭގެ ފަހުން އައި އަހަރުތަކުގައި މާލީ ދަތިކަމެއްގެ ސަބަބުން އުފެދުނު ވިޔަފާރިވެރިންގެ ގަތުލުއާންމުތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ.

ބޭރުގެ ދުޝްމަނުންނާއި ތުރުކީގައި ތިބި ބާރުގަދަ މީހުން ކޮސެމްގެ ވެރިކަމެއް އުފެދުމަކީ އުސްމާނީ ދައުލަތުގެ އާރާއި ބާރު ފުނޑުފުނޑުކޮށްލުމަށް ލިބުނު ރަނުގެ ފުރުސަތެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެވަޑައިގަތެވެ. މުރާދުގެ ވެރިކަމުގެ ކުރީ އަހަރުތަކުގައި ކޮސެމްއަށް ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތީ އުސްމާނީ-ސަފާވީ ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ބަޣްދާދާއި އެރިވާން ގެއްލުމާއި، ލުބުނާނުގައި ޤަބީލާތަކުގެ ބަޣާވާތާއި، އުތުރު އެނަޓޯލިއާގައި އަބާޒާގެ ބަޣާވާތާއި، މިޞްރާއި އެހެނިހެން އަތޮޅުތަކުގެ ގަވަރުނަރުންގެ ވަފާތެރިކަން ތެޅިތެޅި އޮތް ގޮތެވެ. ބާބަރީ ދައުލަތްތަކުން މިނިވަންކަން ސާބިތުކޮށްދިނުމާއި، ކްރައިމިއާގައި ޓާޓަރުންގެ ބަޣާވާތާއި، ކަޅު ކަނޑުގެ އައްސޭރިފަށަށް ކޮސެކް މީހުން ފޭރިގަނެގެން ދިން ހަމަލާތަކެވެ.

މުޅި 17 ވަނަ ގަރުނުގެ ކުރީކޮޅު އުސްމާނީ ސަރުކާރުގައި ކޮސަކް އިން ވަދެގަތުންތައް އާންމުވެ، ކަޅު ކަނޑުގެ ސަލާމަތަށް ބުރޫއަރާ، ޚާއްޞަކޮށް 1624 ވަނަ އަހަރު އެންމެ ފަހުން ކޮސަކް އިން އަރައިގަތުމަށްފަހު، ބޮސްފޯރަސް ވަރުގަދަ ކުރުމަށް ވިސްނަން އުސްމާނީންނަށް މަޖުބޫރުވިއެވެ. ކޮސެމް އޭނާގެ ދަރިފުޅުގެ ފަރާތުން އަމުރު ކުރެއްވީ ބޮސްފޯރަސްގެ އަނގަ ކައިރީގައި ދެ ކިއްލާއެއް ހެދުމަށް ކަމަށާއި، އެއް ކިއްލާ އަނަޑޮލޫކަވާގީގައި އަދި އަނެއް ކިއްލާ ރޫމެލިކާވަގީގައި ހެދުމަށެވެ. އެ ކިއްލާތައް ބިނާކުރެވުނީ އެއް އަހަރެއްގެ ތެރޭގައެވެ.

ކޮސެމްވަނީ ގައުމުގައި އަގުއުފުލިފައިވާ ތަކެތީގެ އަގު ހެޔޮކުރުމާއި، ތަފާތު އެތެރޭގެ މައްސަލަތަކާއި ދައުލަތުގެ މާލިއްޔަތު ރަނގަޅުކުރުމަށް ކުޅަދާނަކަމާއެކު މަސައްކަތްކުރައްވާފައެވެ. މިޞްރުގެ ގަވަރުނަރު އަދި ކޮސެމްގެ ކޮއްކޮ ބައިރަމް ޕާޝާ ވަނީ ގިނަ މައްސަލަތަކެއްގައި ސީދާ އެކަމަނާއަށް ލިޔުއްވައި، ބަޑި ފޯރުކޮށްދިނުން ލަސްވުމާއި، ޔަމަނުގެ އުނދަގޫ ހާލަތާއި، އެ ސަރަހައްދުގެ އާމްދަނީއަށް ދަތިވުންތައް ހައްލުކުރުމަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާފައެވެ. އެހެންކަމުން ކުރިމަތިވަމުންދިޔަ ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ހައްލުވާން ފެށިއެވެ.

ސުލައިމާން ދަ މެގްނިފިސެންޓް އަށް ފަހުގެ ގަރުނުގައި އުސްމާނީ ދަރިކޮޅުގައި ޝާހީ ކައިވެނިތައް ގިނައިން ހިނގާފައިވާއިރު، އިމްޕިރިއަލް އާއިލާއަށް ޕަޝާތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބާރުގަދަ މީހުންނާ އެކު އިއްތިހާދުގެ ނެޓްވޯކެއް ގާއިމް ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ކޮސެމް ހޯދިއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ކޮސެމް ވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް ބައިގަރުނު ވަންދެން ވެރިކަން ދެމެހެއްޓުމަށް އެހީތެރިވުމަށް އޭނާގެ އަންހެން ދަރިންގެ އެހީތެރިކަން ހޯއްދަވާފައެވެ.

އިމްޕީރިއަލް އާއިލާއަށް ކައިވެނި ކުރުމަށް ދައުލަތުން ހުށަހެޅި ހުށަހެޅުމަށް ދެކޮޅު ހެދުމަކީ ޚިޔާނާތާއި އެއްވަރުގެ ކަމެއް ކަމުން ދައުލަތުގެ ވެރިންނަށް ކޮސެމް ހުށައަޅުއްވާ ހުށައެޅުންތައް އިންކާރެއް ނުކުރެވުނެވެ. އަދި ކޮސެމް ވަނީ އިމްޕީރިއަލް ގޭބިސީގެ އެހެން ގިނަ އަންހެނުންނާއި އޭނާގެ ވެރިކަމަށް ފައިދާހުރި މުހިންމު ދަރަޖަތަކެއްގެ ފިރިހެނުންނާ ގުޅުވައިފައެވެ. މީގެ އިތުރުން، ކޮސެމް މަގުފަހިކޮށްދިން ކައިވެނިތަކުގެ ސަބަބުން ފުޅާ ނެޓްވޯކްތައް ބިނާކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުމާއި އެކު، ޖެނިސާރީންނާ ސްޓްރެޓެޖިކް ގޮތެއްގައި ގުޅިވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

ކޮސެމް ދެއްވި ޞަދަޤާތުގެ އޮނިގަނޑުތަކުގެ އަދަދުގެ ސަބަބުން ކޮސެމްގެ މަތިން ހަނދާން ނުނެތޭނެ ކަމުގައި ވެއެވެ. ޖަލުގައި ތިބި ދަރަނިވެރިންނާއި އެހެނިހެން ކުށްވެރިން މިނިވަންކުރުމުގެ އިންތިޒާމު އަމިއްލައަށް ހަމަޖެއްސުމަށްޓަކައި ރަޖަބު މަހު ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް ގަނޑުވަރުން އެކަމަނާ ނިކުމެވަޑައިގަންނަވައެވެ.

ކޮސެމްގެ އެހީތެރިވެ ވަޑައިގެންދެއްވުމުގެ ގޮތުން ނިކަމެތި ޔަތީމު އަންހެން ކުދިންނަށް އެމީހުންނަށް މަހްރަކާއި ގެއަކާއި ފަރުނީޗަރު ދެއްވިއެވެ. އަދި ހުރިހާ ދީނީ ވިސްނުންތަކެއްގެ އަންހެނުން، ޔޫރަޕާއި އުސްމާނީ ސަރުކާރުގައިވެސް، އަންހެން ކުދިންނަށް ޚާއްޞަ ފައިސާ ހިމެނޭ ގޮތަށް ފައިސާ ދެއްވިއެވެ. ނިކަމެތި އަންހެނުންނަށް ޙައްޖު ފޯރުކޮށްދިނެވެ. ހޮސްޕިޓަލްތަކަށާއި މިސްކިތްތަކަށާއި ސްކޫލްތަކަށް ޒިޔާރަތްކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަނާ އުފެއްދެވި ސޫޕް ކިޗަންތަކުގައި ބަނޑުހައިހޫނުކަމުގެ މީހުނަށް ކާނާފޯރު ކޮށްދެއްވިއެވެ. މިސްރުގައި ނައިލް ކޯރުން ފެށިގެން ޤާހިރާއާ ހަމައަށް ފެން ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ މަސައްކަތްތަކަށް ފައިސާދެއްވިއެވެ.

ދީނަށް ލޯބިކުރާ މުސްލިމް އަންހެނެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން، ފެނަށް ބޭނުންވާ ޙައްޖުވެރިންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދިނުމަށާއި، ޙަރަމްގައި ފަޤީރުންނަށް އެހީތެރިވެދިނުމަށާއި، ޤުރުއާން ކިޔެވުމަށްޓަކައި ފައުންޑޭޝަނެއް ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. މައްކާއަށް ދާ މަގުގައި ދިރިއުޅޭ ނިކަމެތިންނަށް ޚަރަދު ކުރުމަށް ގިނަ ފައިސާތަކެއް ދެއްވާ އަދި ކޮންމެ ހައްޖު މޫސުމެއްގައި މައްކާއާއި މަދީނާއަށް ފައިސާ ފޮނުއްވާ އެތާނގައި އުޅޭ ނިކަމެތިންނަށް ސަދަގާތް ކުރެއްވިއެވެ.

އެކަމަނާގެ ޙަޔާތުގައި 28 އަހަރު ވެރިކަމުގައި ހޭދަކުރެއްވިއެވެ. އެކަމަނާގެ ބިންތަކާއި އާމްދަނީން ހޯއްދެވި ފައިސާގެ ބޭނުން ހެޔޮގޮތުގައި ބޭނުންކުރައްވައި، ޞަދަޤާތުގެ މަސައްކަތްތަކާއި އިމާރާތްކުރުމުގެ މަޝްރޫޢުތައް ކުރައްވައި ޖުމްލަކޮށް މުޅި އުސްމާނީ ދައުލަތަށް މަންފާ ހޯދާދެއްވިއެވެ.